I Borghi di Octavia

Faule e la bagna caöda

La bagna càuda a l’é n’arseta stòrica dël Piemont.

L’origin a resta ën gran misteri; a l’é na pitansa savurìa e dal gust carià, dla qual a-i son tante variant, a tuta prima sempia ma che a va assolutament prontà scond la tradission përchè a sia perfeta. Për Faule la bagna càuda a l’é nen mach n’arseta, ma na tradission, n’element fondant dla coltura local, n’ocasion ëd convivialità, ëd ciance, ëd diàlogh, ëd solidarietà e consum ën comun. A son costi j’element ch’a l’han possà l’aministrassion a dediché ne fera a costa arseta-sìmbol dël Piemont.

«Quand a droco le feuje e la campagna as ricama ‘d galaverna, quand le nebie dl’otonn a vintro tra le ca, la tera as pronta a dreume la longa seugn dl’invern dòp a le fatighe dl’istà ënt ij camp… a l’é la stagion dla bagna càuda.»

Dëscheurbe Faule

Ën cit borgh che fin-a da l’età ëd mes as treuva ansima a na via stòrica ch’a colega Salussi a Turin, ën contest naturalistich motobin gropà al mond dl’eva con ël torent Pelis e ‘l torent Varàita che as campo ën sël Pò, ën castel e ansima a tut ën piat, ansi ël piat për noi piemontèis, un dij sìmboj dla cusin-a dla nòsta region ënt ël mond: la bagna càuda.

Òh già, përchè Faule, prima e dzora ‘d tut, a l’é ël pais dla bagna càuda, e a l’é për cost motiv ch’iv racomandoma ‘d visitelo nen mach a la prima o d’istà, ma ‘dcò d’otonn, possibilment la sconda fin dë sman-a d’otober, quand ël pais a pija vita con la Festa dla Bagna càuda, rivà desormé a l’edission nùmer des.

Cesa ‘d San Biagio

Al sénter dël pais, la cesa parochial a armonta a la fin dël sécol XVIII, quand che l’antica cesa d’origin medioeval, piassà fòra dal pais, a l’é stàita campà giù përchè giudicà pericolanta e decadenta e ricostruìa là anté ch’as treuva ancheuj. La cesa a l’é tant diferenta da cola costruìa quat sécoj fa, përchè a l’é stàita modificà e anrichìa diverse vire ën base a j’abzògn e scond ij canon estètich dij temp.
A la metà dl’Eutsent na serie ‘d travaj a l’han portà a la costrussion ëd doe navà lateraj e ‘l còr, mentre che mach sucessivament a son stàite inserìe quat nicie dedicà a la Concession, a Sant’Antòni Abà, San Biagio Vësco e a San Pero Martir. A l’intern dla cesa, ij dipint a son atribuì al pitor Costantin Sereno e a armonto anviron al 1876. Motobin importanta a l’é la vedrià che a rapresenta San Biagio e as treuva ënt l’abside; ën pì, ai fianch dl’altar a-i son doe capele: un-a dedicà a la Madòna ‘d Lourdes e l’àutra al Sacher Cheur.

Vardand l’edifissi da fòra i pudoma veghe la tor dël cioché, dla qual ël Comune dël 1905 a l’ha fàit sostituì la veja mostra con ën neuv ingranagi. Al sénter dla faciada i pudoma veghe n’afresch ch’a rafigura la Madòna con ai pe San Biagio. La cesa ‘d San Biagio a rapresenta ël prinsipal monument dla fé dël pais. 

Santuari dla Madòna dël Lagh

Ël Santuari dël Lagh as treuva ënt ën leu dëscòst circondà da la natura, a ën chilòmetro dal sénter vers ossident. Le prime neuve a rësguard dla presensa ‘d n’edifissi ‘d cult ën costa area as perdo ënt la tradission. Lòn ch’a l’é sicur a l’é che dël 1780 n’antica capela a j’era stàita inglobà ënt na cesa pì gròssa, documentà da quàich inmagin dj’agn Tranta dl’àutr sécol ch’a descrivo n’edifissi ch’a l’avìa dëdnans ën pòrti sostnù da n’ampi arch a tut sest delimità da doi pilastr. Ël restaur dël 1948 a l’ha dàit al cit santuari l’aspet ch’a l’ha ancheuj: a son stàite costruìe le doe cite navà lateraj che a l’han comprèis ëndrinta a le muraje dla cesa la base dël cioché; a son stàit fàit torna ij cop, lòn ch’a l’ha përmëttù d’aussé ël fronton, dandje proporsion pì armoniose e në slans sugerì da le singh gulie ën cheuit; a l’é stàit sarà ël pòrti, con la trasformassion dël gròss arch ën portal. Bele l’intern a l’é cambià: oltre a la costrussion dle cite navà lateraj, la veja decorassion a l’é stàita sostituìa da tond incornisà ën bòsch afrescà dël 1948 da Mattia Fassi. L’altar a l’é contemporani, sostnù da quàich ròch ch’a armanda a l’afresch ën fond a la cesa, euvra dël pitor dl’Eutsent Costantin Sereno. Ënt ël dipint a l’é figurà la Madòna con ël Bambin setà ansima a në scheuj ën mes al lagh. Ën slë sfond a-i son j’Alp. Ën sla muraja opòsta, dzora a l’orchestra ën bòsch policrom, a-i é n’àutr afresch ch’a figura Gerusalem.

Castel ëd Faule

Ij prim document ùtij a arcostruì la stòria dël Castel ëd Faule a armonto al sécol XIV, ma quàich ëstòrich a pensa che l’insediament dla strutura a peussa esse precedent. Al pòst dël castel ch’i vegoma ancheuj, prima a j’era n’àutr edifissi dovrà dai Savòja come fortëssa dël Singhsent e costruì a difèisa e contròl dël teritòri bonificà e dl’insediament dla zòna. Dòp a la conquista dl’inter Piemont da part dij Savòja, le funsion ëd presidi e contròl a son pì nen stàite necessarie e ‘l castel a l’é andàit ën ruin-a, për peui esse campà giù dël 1780.
Arlongh ël sécol dòp l’edifissi a l’é stàit ricostruì ënt le forme d’ancheuj, ch’a rimando a la tipologìa dij castej agrìcoj dël bass Piemont; ën cola época l’edifissi a j’era decorà da maravijose piture ancheuj dësparìe. L’ùnica còsa ch’a resta dl’edifissi antich a son le tor pì basse. Ël Castel ancheuj a l’ha n’ampi parch ch’a lo circonda, cintà da muraje; a l’é proprietà ëd privà.

Confraternita ‘d San Ròch

La cesa dla Confraternita ‘d San Ròch as treuva ënt ël sénter dël pais e as presenta come na cesëtta dël Setsent arconossibila da l’afresch ëd San Ròch da l’aspet da campagnin ch’a na decora la faciada. Testimonià a parte dal 1720, la cesa a presenta na strutura a aula ùnica decorà ën stil tard-baròch ëd fin Setsent. L’altar ëd bòsch scolpì a linee rionde e decorassion a spiraj e feuje d’acant a l’ha a le spale l’antich còr ëd bòsch dominà dal bel quàder dël Setsent ch’a figura San Ròch, San Sebastian e la Madòna con ël Bambin. J’element ëd pregi pì gròss dla cesa a son però doe statue ‘d San Ròch conservà ënt la sacrëstìa: la prima a l’é dël Setsent, ëd bòsch d’arbra dipint e a l’é ëd gròsse dimension; la sconda ëd bòsch policrom a l’é dl’Eutsent, ma a l’é pì cita e manegevola.

Parch dël Monvis

L’Area Atressà Fontan-e, tra Faule e Pancalé, as dëstend për 58.000 are e a l’é caraterisà da la gava ‘d giàira e sabia dl’asienda Fontane S.a.s., la qual a sta progetand n’atività ëd recùper ambiental e costitussion d’aree d’interessi naturalìstich. Ënt la fassa comprèisa tra la rivera e ‘l sit dla gava a l’é stàit an efet ativà n’intervent d’amboschiment, ch’a riporterà ën quàich agn a la ricostitussion dla tìpica vegetassion ëd riva ch’a j’era prima. L’area ‘d Faule ën sle sponde dla rivera as treuva an efet a l’intern dël Sistema dle Aree Protete dla Fassa Fluvial dël Pò (Parch fluvial dël Pò). Ël lagh a rapresenta n’importanta area ‘d sosta për j’usej d’eva, tra ij quai për esempi a-i son ël cormoran, diverse specie ‘d neiron, pole d’eva, pavonasse, òche servaje e anie. Costa area a ven a fé part dël Parch dël Monvis, dël qual Faule a òspita ël Sénter Didàtich TERLAB, sede d’acoliensa për scòle e grup ën visita a le vzin-e riserve dla Confluensa Pelis, Confluensa Varàita e Gava Fontan-e.

Area atressà Fontan-e

L’Area Atressà Fontan-e, tra Faule e Pancalé, as dëstend për 58.000 are e a l’é caraterisà da la gava ‘d giàira e sabia dl’asienda Fontane S.a.s., la qual a sta progetand n’atività ëd recùper ambiental e costitussion d’aree d’interessi naturalìstich. Ënt la fassa comprèisa tra la rivera e ‘l sit dla gava a l’é stàit an efet ativà n’intervent d’amboschiment, ch’a riporterà ën quàich agn a la ricostitussion dla tìpica vegetassion ëd riva ch’a j’era prima. L’area ‘d Faule ën sle sponde dla rivera as treuva an efet a l’intern dël Sistema dle Aree Protete dla Fassa Fluvial dël Pò (Parch fluvial dël Pò). Ël lagh a rapresenta n’importanta area ‘d sosta për j’usej d’eva, tra ij quai për esempi a-i son ël cormoran, diverse specie ‘d neiron, pole d’eva, pavonasse, òche servaje e anie. Costa area a ven a fé part dël Parch dël Monvis, dël qual Faule a òspita ël Sénter Didàtich TERLAB, sede d’acoliensa për scòle e grup ën visita a le vzin-e riserve dla Confluensa Pelis, Confluensa Varàita e Gava Fontan-e.