I Borghi di Octavia

Scarnafis, l’anlevament e ij formagg

Scarnafis, nominà “Sità dij Formagg”, e ‘l teritòri d’Octavia ancheuj a l’han, ënt la produssion ëd formagg, na leva motobin importanta dl’economìa local, pudend eufre al consumador na gròssa varietà ëd produssion, gropà sia a gròsse asiende che a cit produtor, che a deurbo le pòrte a j’estimador ëd costa ecelensa piemontèisa ënt ij sò pont vendita asiendaj e arlongh le manifestassion locaj. Part dël “Distret dij formagg” con Rufia e àutri comun, a artreuva ënt la produssion casearia, parèj come ënt l’anlevament dle bestie a la base dla filiera, l’element fondant dla soa identità teritorial.

«.«… a la capela dla Santissima Trinità, fondà scond le legende gnenti meno che dai Cavajer Templar.»

Dëscheurbe Scarnafis

Scarnafis a l’é ël pais dij doi tìtoj mondiaj, dij doi primà mondiaj e d’ën bordel d’àutre vitòrie e piassament portà da Maurissi Damilano ën 100.000 chilòmetro ‘d cariera da marciador.

Iv consijoma d’inoltreve longh le stradin-e dël borgh ch’as dësvlupo circolarment antorn a la Parochial dla Maria Vérgin Assunta e al grand Castel con la soa faciada ‘d mon ross. Àutri edifissi da noté, ënt ël bel sénter ëstòrich, a son ël Municipio, ël Colegi e la Confraternita ‘d Santa Cros, che dal 2019 a l’é ën sénter multimedial dedicà a Octavia. Na spasgiada ënt ij camp ch’a circondo ‘l pais av porterà al Santuari dël Crist con ij sò notàbij afresch dël Quatsent e a la capela dla Santissima Trinità, un dj’edifissi ëd cult pì antìch d’Octavia, fondà scond le legende gnenti meno che dai Cavajer Templar.

Castel dë Scarnafis

Ël castel dë Scarnafis as treuva al sénter dël pais, ënsima a ën cit rilev dël teren a pòchi pass da la cesa parochial. Documentà a parte da l’ann Mila come palass fortificà gòtich e ‘d proporsion modeste, da sémper a l’é ël punt ëd riferiment dj’abitant dë Scarnafis. A l’intern a ospitava ‘l priorà beneditin dle monie ‘d San Pero ‘d Turin. Ël prim document ch’a testimònia l’esistensa dël castel a l’é n’at ëd donassion patrimonial, iuxta castellum, dël 1184. Dël 1239 a risultava proprietà dij Busca, dël 1239 a l’é passà ai marchèis ëd Salussi, a j’Enganna, ai De Ponte. Dël 1641, për inissiativa dël Marchèis Lissànder De Ponte, a l’ha mudà aspet e a l’é stàit amplià a le forme e dimension d’ancheuj, bele se l’intervent a l’ha nen podù esse completà se nen ënt la faciada sud aranda a la cita cort interna. Për la realisassion dël neuv palass djë sgnor a son stàit arcrutà j’òmo dzorvivù a la pest dël 1630, e a son recuperasse ij mon e la sabia ch’a servìo campand giù le ca ën ruin-a dël pais e dla campagna. A part ij dann patì ën diversi ravagi, ën tra ij quai coj – grev – dle trupe ‘d Napoleon e – pì recentement – dij tedesch ënt l’ùltima guèra mondial, la fortëssa a l’é conservasse fin-a a ancheuj ën condission relativament bon-e.
La strutura odierna as caraterisa për la faciada massissa, con andrinta n’elegant logion e pòrti dla fin dël Rinassiment formà da dobie colon-e ‘d marm e rissadura bianca parsialment visibile da piassa Paròchia. La part pì antica dël castel, che andrinta a òspita la “Sala dj’ansëgne” con vòlta a cassiëton ëd bòsch e piture antiche, a risulta bin conservà. La faciada nòrd e cola rivòlta a ponent a son ancora ancheuj grese ën mon, sensa rissadura e finission. Dòp a la mòrt dl’ùltim dissendent dij De Ponte, Cesare Nicolao (3 magg 1851), ël Castel dë Scarnafis a l’é passà a la famija dij Cont Morelli di Popolo ëd Ticinèt, ch’a l’é la proprietaria d’ancheuj.

Confraternita Santa Cros

La Confraternita as treuva a pòchi méter da la cesa parochial; a l’é stàita costruìa antorn al Setsent për volontà dj’Uffisiaj dla Crociada ën sle ruin-e ëd na cesa precedenta. Da fòra la cesa as presenta con n’arciam a doi stil – dòrich e iònich -, mentre che andrinta a-i é ën rimand fòrt a lë stil corinsi. Ël cioché e la sacrëstìa a son dël 1741. Quand ch’a l’é stàita sconsacrà a l’é diventà na palestra, e a la fin dj’agn Otanta dl’àutr sécol ël grup local dl’Associassion Nassional Alpin, an ocasion dle celebrassion për l’aniversari nùmer 60 da la fondassion, a l’ha restituì a la faciada ij color originaj e rifàit ij capitej e jë stuch. Dël 2005, con l’agiut ëd fond europengh, a l’é stàita completament ristruturà e destinà a sala d’art. Dal magg dël 2019 a l’é sede dël Pont multimedial d’Octavia.

La strutura odierna as caraterisa për la faciada massissa, con andrinta n’elegant logion e pòrti dla fin dël Rinassiment formà da dobie colon-e ‘d marm e rissadura bianca parsialment visibile da piassa Paròchia. La part pì antica dël castel, che andrinta a òspita la “Sala dj’ansëgne” con vòlta a cassiëton ëd bòsch e piture antiche, a risulta bin conservà. La faciada nòrd e cola rivòlta a ponent a son ancora ancheuj grese ën mon, sensa rissadura e finission. Dòp a la mòrt dl’ùltim dissendent dij De Ponte, Cesare Nicolao (3 magg 1851), ël Castel dë Scarnafis a l’é passà a la famija dij Cont Morelli di Popolo ëd Ticinèt, ch’a l’é la proprietaria d’ancheuj.

Cesa ‘d Maria Vérgin Assunta

La cesa parochial dë Scarnafis, ch’as treuva ënt ël leu originari dl’antica capela ‘d Santa Maria donà dal vësco Amizone ‘d Turin a le monie beneditin-e dël 989, as presenta ancheuj ai fedej con na maestosa strutura baròca caraterisà da la richëssa dij decòr e da la strasordinaria qualità dl’aparà decorativ. La cesa a l’é organisà ën tre navà ch’as deurbo ai fianch con doe capele: cola dël Sant Sudari (1643) a la drita e cola Invernal (1768) a la snistra, colegà con l’intrada a la tor dël cioché e a la sacrëstìa. A l’intern a son da noté ël monument funerari ‘d Càsper De Ponte, colocà ën sla muraja ‘d fond; datà 1594, a l’é n’esempi notàbil dë scultura sepolcral dla find ël Singhsent. Al pitor d’orìgin belga Gioann Claret as deuvo ij dipint dla Madòna dël Rosari (1643) e dla Presentassion ëd Maria al Templi (1653). Paralela a l’atività dl’antèrpret pì famos dël realism caravagesch a venta noté la cariera ‘d Lelio Scaffa, ëd Coni, documentà a Scarnafis dal 1644 e al qual a son stàite assegnà la pala dla Deposission e cola dl’Artrovament dla Vera Cros, butà rispetivament ënt la navà lateral snistra e ënt la capela invernal. L’altar monumental dël presbiteri (1753) a l’é circondà dai dipint modern dël pitor ëd Salussi Pero Bolla ch’a figuro l’Ùltima Sin-a (1980) e la Crocifission (1988). Dzora la vòlta dl’absid a-i é na serie ‘d lunòt circolar piturà a fresch e a témpera ‘d Gioann Borri ‘d Somariva dël Bòsch dël 1859. L’edifissi a s’afacia ën sla piassa dëdnans con na faciada dla fin dël Setsent ch’a arciama ën quàich linea la faciada dël dòm ëd Turin. Ël cioché an stil gòtich-romànich a l’é stàit costruì ën session e époche diferente. Dal 1979 a ancheuj a son compisse diversi travaj ëd manutension ordinaria e strasordinaria: tintegiadure, ristruturassion e restaur.

Capela dla Santissima Trinità

La capela as treuva ën mes ai camp coltivà, a le pòrte dël pais, e a rapresenta ‘l monument sacr pì antìch del teritòri dë Scarnafis. Documentà dal prinsipi dël Dosent, la cesa a j’era dita “dël Gerb”. A l’é stàita ëd proprietà dla Comenda dij Cavajer ëd Malta fin-a al Setsent, bele se la fondassion a sia da atribuì ai Templar. Dël 1798 la cesa a l’é stàita catà da la famija Botto, ch’a l’ha dovrala come depòsit ëd foragi; e arlongh le varie guère a l’é stàita sede e ricòver ëd soldà ch’a l’han tratala sensa deuit. A l’é stàita recuperà con pressios intervent dël 1967 e 1981.
La strutura dla capela a l’é motobin sempia, ma pròpi për costa semplicità a rapresenta ën leu da l’anciarm màgich. L’estern a l’é caraterisà da na faciada ‘d mon ross.

L’intern a l’é organisà ënt na sola aula coverta da na vòlta a caprià ëd bòsch e a conserva ën pressios cicl ëd piture a afresch dla fin dël Quatsent che, bele se con quàich veuid, a decoro le muraje dl’inter edifissi. Ëd gròss efet ël “mural” gòtich dël catin absidal, con l’iconografìa a màndola dla Santissima Trinità rafigurant Nosgnor ch’a sosten ël Crist crocifiss compagnà da lë Spìrit Sant sota forma ‘d colomba, con na grafìa popolar e ën lengagi motobin incisiv che a ripòrta a artista e boteghe ativ ënt ël Marchesà ëd Salussi o a la cort dj’Acaja, a la fin dl’età ëd mes e dij quai as peulo truvé àutri segn a Manta. Sèmper ënt l’absid i truvoma na Deposission ënt ël sepolcr, la Resuression e Gioann Batista; ënt ël tamborn absidal sota a son piturà j’Apòstoj ënt ën senari a arcà ëd lobion color gris sënner. Ënt la muraja lateral a la drita as peulo veghse le mistà dël matrimòni mìstich ëd Santa Catlin-a; San German e San Bërnardin da Siena e le predicassion ëd San Vincens Ferreri. Ënt la muraja snistra a-i é torna na rafigurassion dla Santissima Trinità. 

Santuari dël Crist

Documentaà a parte dal sécol XI, ël santuari as treuva ën pien-a campagna, pòch fòra dal pais, ënt na zòna che na vira a fasìa part dl’antich borgh ëd “Vila Quadracian-a”. A l’intern a conserva n’afresch prestigios ch’a armonta al Quatsent anviron e a figura Crist crocifiss, atribuì da quàich ëstudios al Magister d’Elva al qual as deuvo tanti travaj ënt ël marchesà ëd Salussi. Ël santuari a nass come capela a protession dla mistà dla crocifission afrescà ansima a ën pilon. Testimoniansa dla venerassion dij devòt a son ij i quàder pendù a l’altar ch’a na ripòrto le miracolose grassie arseivùe. Ël dësvlup devossional a la mistà dël Crocifiss a l’é chërsùa talment tant che tra ‘l 1728 e ‘l 1750, për interessament dël capelan Tomatis, ël santuari a l’é stàit ricostruì e ingrandì con la realisassion ëd na stansia interna an stil baròch, ëd quat altar lateraj e dl’altar al fond, pì maestos, dedicà a San Lorens màrtir con afresch ën sle muraje euvra ëd Pero Oberti (1704-1793): ël Martiri ‘d San Lorens e San Steo, San Gioann Nepomucen e Santa Chiara e ën sla vòlta San Lorens ën Glòria con ai fianch le tre virtù teologaj (fé, speransa e carità). L’edifissi ‘d proprietà comunal dal 1929 a l’é stàit diciarà “Monument Nassional”. Dël 2004 con l’intervent dla Fondassion Companìa ‘d San Pàul a l’é stàit completament ristruturà.

Capela dël Sant Sudari

La capela del Sant Sudari as treuva aranda a la cesa parochial, con la qual a costituiss n’unità, e a l’é stàita edificà da la famija De Ponte tra ‘l 1637 e ‘l 1643 ën sostitussion dla capela precedenta dita dël “Santissim Sacrament” e vorsùa dël 1585 dal Cont Giulio De Ponte. La capela a l’é acessibila da la Cesa ‘d Maria Vérgin Assunta e a rapresenta sicurament l’orgheuj dë Scarnafis. Ël motiv dl’intitolassion a l’é da riferì a la fòrta difusion che tra ij sécoj XVIII e XVIII a l’ha avù la devossion vers la Sacra Sindone ën colegament con la polìtica devossional dij Savòja. Dël 1788 la cesa a l’é mnùa patronà dij Marchèis Seyssel d’Aix ëd Somariva dël Bòsch, j’ansëgne dij quai, ansema a cole dij De Ponte, a son rafigurà ënt le fiosche dla vòlta dacant ai quat evangelista. Organisà ansima a në spassi ùnich caraterisà da na richëssa ‘d marca baròca, la capela dzora l’altar a l’é anrichìa da la tèila ch’a figura la Sindone euvra dël genio artìstich dël belga Gioann Claret, con ël qual ij marchèis a j’ero gropà da parentela. Tut sòn a l’é completà da ën fastos aparà decorativ dë stuch (angëlèt, feston, cuchije e curnis) probabilment euvra dij fratej Rusca ‘d Savian che për tant temp a l’han travajà con Claret. A l’é da veghe ‘dcò ël batisteri otagonal ëd pera datà 1455, che a ven da l’edifissi ‘d prima e a l’é atribuì ai fratej Zabreri di Pagliero ëd San Damian Macra, butà lì dël 1974. J’eredi dla famija Seyssel d’Aix dël 1912 a l’han arnonsià ai dirit ansima a la capela fasendne cadò a la Ca dla Divin-a Providensa ‘d Turin che, a soa vòlta, a l’ha dàila a la Paròchia. 

Scarnafis si racconta

Edificà dël 1757, a l’é dedicà a la Vérgin Santissima dla Concession. L’edifissi as treuva ën slë stàbil ch’a j’era prima con capela ‘d proprietà dl’antichissima Confraternita ‘d Sant Spìrit, ativa a Scarnafis fin-a al 1400 e che as ocupava dl’assistensa ai pòver. L’intern a conserva ën cicl ëd piture ën sla vita dla Madòna, euvra dël Morgari (prinsipi dël sécol XX). Tacà a la cesa as treuva la residensa për ansian dla Congregassion ëd Carità fondà dël 1720.

Ël compless dël Colegi e dla Cesa dle Mission as treuva arlongh la lèja arbrà che dal sénter dë Scarnafis a pija la diression ëd Salussi. Costruì tra ‘l 1844 e ‘l 1847 e donà a l’Ordin dij Fieuj ëd San Vincens, che dël 1848 a l’han ancaminà a predicheje j’esercissi al Clero e a j’Ordinand, la strutura a l’ha conossù na longa decadensa. Dël 1890 a l’é diventà sede dla Scòla Apostòlica e ën colegi làich con scòle elementar e ginasiaj. Dal 1981 ël Colegi a l’é stàit sarà për via ‘d problema econòmic grev, për la mancansa dë student seminarista. Dël 2001 l’edifissi a l’é stàit catà da privà, ch’a l’han ristruturalo. La part interna a l’é stàita completament ricostruìa, mersì a ‘d volumetrìe dë struture precedente, e a l’é diventà residensa për ansian e sénter ëd riabilitassion pòst-traumàtich.